Με αφορμή μία διάλεξη του Χαρίδημου Τσούκα

1. Το εν λόγω απαιτητικό και αποκαλυπτικό κείμενο http://htsoukas.blogspot.com/2012/03/blog-post.html του Χαρίδημου Τσούκα, θα μπορούσε να γίνει αφορμή για ατελείωτες συζητήσεις γύρω από το ζήτημα της αυτοπραγμάτωσης σε καιρούς ατομικής ρουτίνας ή κοινωνικής σταθερότητας, δηλαδή σε καιρούς παγιωμένων προσδοκιών εντός συγκεκριμένων σταθερών ποικίλων θεσμων, οικονομικών (λειτουργικών η μη) και πολιτικών (αυταρχικών ή όχι).

2. Η ανάλυση του Χαρίδημου Τσούκα επανεξετάζει, φιλοσοφικά, το ζήτημα της ατομικής υπέρβασης σε καιρούς δίσεκτους. Εστιάζεται στην (μέσω της Τέχνης ή της Ποίησης) αυτοπραγμάτωση της ανθρώπινης οντότητας, η οποία, θέλοντας και μη, ειναι υποχρεωμένη καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής της να αναλαμβάνει κάποιους από τους εκάστοτε διαθέσιμους και προσιτούς κοινωνικούς ρόλους εντός του υφιστάμενου κοινωνικού θιάσου.

3. Η πιο συγκλονιστική αφήγηση/αυθυπέρβαση είναι αυτή του Σολζενίτσιν, όταν σχολιάζει "το γαλάζιο χρώμα που δυσφημίζει τον ουρανό", δηλ. τις γαλάζιες στολές της ΝιΚαΒεΝτε, της σοβιετικής Γκεσπάπο: πώς διάλεγαν τα στελέχη τους, πώς τα φανάνιζαν και πώς τελικά από σύμπτωση γλίτωσε και ο ίδιος ο Σολζενίτσιν μία τέτοια μετάταξη, τότε που ήταν ανθυπολοχαγός του Κόκκινου Στρατού. Άλλωστε, όταν είσαι παιδί είκοσι χρονών, τα πάντα μπορούν να σου συμβούν, να γίνεις άθελά σου το γρανάζι της κρεατομηχανής και να αισθάνεσαι μάλιστα ηθικά ακέραιος, γιατί τάχα επιτελείς το καθήκον σου "υπέρ του λαού", τσακίζοντας νύχια, βγάζοντας μάτια, εκτελώντας παιδιά μπροστά στους γονείς, μόνο και μόνο επειδή κάποιος υπέθεσε ότι ίσως αυτός ο άτυχος γονιός, στο μέλλον θα... ασκήσει κριτική στην εξουσία...

4. Όταν, μεταξύ 18 άλλων, οι Δημήτρης Μαρωνίτης και Μαν. Αναγνωστάκης με το λόγο και την ποίησή τους (Τα 18 κείμενα -1970) επέλεξαν ρόλους αλλότριους από εκείνους που προέβλεπε η χούντα, θα υποστούν τα πάνδεινα. Ειδικά τον Μαρωντίτη θα το διώξουν απο το Πανεπιστήμιο, θα τον τσακίσουν στο ξύλο κι όταν αποφυλακιστεί, θα πρέπει να διακονεύει στους εκδοτικούς οίκους, από εδώ και από κει, σχεδόν επί τέσσερα χρόνια, για να θρέψει τα τέσσερα παιδιά του και τη γυναίκα του. Εδώ, η ανατρεπτική τέχνη, τσακίζει την ρουτίνα του αντιστασιακού, ο οποίος αρνείται το ρόλο του φιλήσυχου και πειθήνιου πολίτη και αποζητεί/διεκδικεί μια κοινωνία φιλελεύθερη, δηλαδή την ένταξή του σε έναν άλλο κοινωνικό θίασο, φιλάνθρωπο...

5. Υπάρχουν όμως κι άλλοι καταναγκασμοί που δηλητηριάζουν τη ρουτίνα της καθημερινότητας, καταταγκασμοί τους οποιους, επίσης, άμεσα και έμμεσα, έθιξε ο Χαρίδημος Τσούκας. Εννοώ τον ξεριζωμό του πρόσφυγα, το θάνατο αγαπημένων προσώπων, το άσχημο διαζύγιο στα μάτια των παιδιών, την αιφνίδια αρρώστια του παιδιού σου... Αυτά, η Αντιγόνη κι εγώ, ως οικογένεια, τα βιώσαμε  και τα βιώνουμε... Ειδικά την αρρώστια του δεκάχρονου παιδιού μας τη ζουμε εδώ και... εννιάμισι χρόνια... Μεγάλη ανατροπή και εξόχως αποκαλυπτική...

6. Αρχικά νιώθεις το ίδιο πένθος που έζησες όταν σε διώξανε από τη Μόρφου (αν και παδί, το έβλεπες στα μάτια των γονιών σου), αισθάνεσαι την ίδια θλιψη/πένθος όταν χωρίσανε οι γονείς σου άσχημα πριν 40 χρόνια(!), ζεις καθημερινά με εκείνη την αβαστακτη και φρικτή εικόνα όπου οι γιατροί τρυπάνε το έξι μηνών παιδί σου, επί δύο ώρες, για να του βρούνε φλέβα, ώσπου... ευτυχώς λιποθύμησε...

Κι ύστερα από όλα αυτά θα πρέπει το άλλο κομμάτι της ζωής σου να μην αλλαξει την κανονικότητά του: θα πρέπει π.χ. να συνεχίσεις να εργάζεσαι, (όχι όπως πριν, αλλά πιο πολύ και εντατικά και σε περισσότερο προσοδορόφες ασχολίες, αφού τώρα τα έξοδά σου δεκαπλασιάστηκαν), θα πρέπει επίσης να πληρώνεις τους λογαριασμούς σου κανονικά όπως πρώτα, να βάζεις βενζίνη στο αυτοκίνητο και πετρέλαιο θέρμανσης, να αγοράζεις εφημερίδα από το περίπτερο, ψωμί από το φούρνο, να συζητάς ήρεμα με τους συνεργάτες σου, και παράλληλα θα πρέπει να κρατάς και την ψυχραιμία σου μπροστά στον ανίκανο ή και αδιάφορο γραφειοκράτη του Υπουργείου Υγείας που χειρίζεται τη ζωή του παιδιού σου (περί αυτού πρόκειται), επίσης, να χαμογελάς με το άξιο αστείο του συναδέλφου τον οποίο είχες καιρό να δεις, ασχέτωνς εάν από τότε που έμαθε ότι το παιδί σου έχει επιληψία, δεν θέλει να βλέπει ούτε έσενα ούτε το παιδί σου... και τα λοιπά και τα λοιπά...

7. Δεν υπάρχει Τέχνη, λέει ο Γκόμπριτς στην κλασική του πια "Ιστορία της Τέχνης". Και συμπληρώνει: "υπάρχουν όμως καλλιτέχνες". Λέει και άλλα πολλά και σε μαγεύει, όμως τον πιο περιεκτικό ορισμό της Τέχνης τον βρήκα έμμεσα στο Σεφέρη (στο διάλογό του με τον Τσάτσο για το τι είναι ποίηση, αν θυμάμαι καλά) όπου αποφαίνεται "ποίηση είναι η μετάδοση συγκίνησης" (ομοίως και η Τέχνη, ευρύτερα, λέει η αφεντιά μου).

Κι όταν πετάξει κανείς τη μάσκα της σοβαροφάνειας ή της ψευδεπίγραφης αξιοπρέπειας, όταν κάποιος αφεθεί τελικά στα αναβλύζοντα συναισθήματα του και τα μεταγγίσει ειλικρινά στο χαρτί, τέχνην ποιεί, κι ας μη συγκινήσει κανέναν! Φτάνει που ο ίδιος έπαθε/έμαθε κάπως τι θα πει... Ιθάκη, τι θα πει να νιώθεις πόνο, καθώς βλέπεις να υποφέρει δίπλα σου αυτός που αγαπάς πιο πολύ κι απ΄ όλους τους πιο αγαπημένους σου...


Ειλικρινά,

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος